Programmatoelichting zomer 2012

Door de componisten aan het hof van Mannheim is in de 2e helft van de 18e eeuw de Symfonie ontwikkeld tot de toonaangevende vorm van het orkestrepertoire. Het Mannheimse hoforkest werd omschreven als 'een leger van generaals', veel (toen meer dan nu) beroemde componisten maakten er deel van uit: Stamitz (Johann en Carl), Richter, Filtz, Reichardt. Hun stijl wordt wel 'Sturm und Drang' genoemd, o.a. om de (toen) wilde effecten. De componisten uit het Haagse Hof zoals Graaf sloten aan bij deze stijl.

Tegelijk met de Mannheimse vernieuwingen regeerde vanuit Potsdam, buitenverblijf bij Berlijn, Koning Friedrich II van Pruissen, begenadigd veldheer en fluitist -- en ook meer dan verdienstelijk componist. Ook in Potsdam was de hofkapel gevuld met de ene beroemde componist naast de andere: C.Ph.E. Bach, Quantz, Benda (J en F). Reichardt heeft, voor zijn Mannheimse tijd, ook voor Friedrich gewerkt; hij vormt de brug tussen het wat conservatieve Potsdam en het vooruitstrevende Mannheim. Koning Friedrich II is 300 jaar geleden geboren, het is Friedrich-jaar!

Als je directe invloeden in het werk van Mozart wil aanwijzen, dan zijn dat de Mannheimse vernieuwingen en de opera-opvattingen van Gluck. Gluck is de geschiedenis ingegaan als opera-vernieuwer. Voor hem moest alles ten dienste staan van het drama, en alle nette muziekregeltjes heeft hij daarvoor wel geschonden. Zijn 'Iphigenie en Tauride' begint bijvoorbeeld zonder echte ouverture, maar met een rauwe stormscene waar Iphigenie de goden smeekt hen te redden. 'Malheureuse Iphigenie' is een magnifieke klaagzang over het verlies van haar familieleden.

De twee aria's van Susanna uit Mozarts 'Nozze di Figaro' geven een mooi contrast; de ene is een ietwat melancholiek (want dubbelzinning) verleidingslied, de andere een vreugdebetuiging.